میر جلال الدین کزازی دربارۀ سروده شدن شاهنامه گفت: چندی است که این هنگامه انگیخته شده است که شاهنامه را چند تن سروده‌اند بخشهایی اندک یا بسیار از آن بر افزوده است و سرودۀ فردوسی نیست.
بهرام وقتی، سخنان غیرمنتظرۀ زن دهقان را میشنود و درمییابد که فرمانهای او در جهت تأمین رفاه مردم و برقراری عدالت بهکار گرفته نشده است، سخت آشفته و خشمگین می‌شود. تمام شب را در اندیشه میگذراند و سرانجام تصمیم میگیرد برای مجبور کردن کارگزاران و لشکریانش به اجرای دستوراتش، برخلاف شیوۀ معمول به‌شدت عمل و خشونت دست یازد:
فردوسی، به پیروی از ارزش‌های اخلاقیِ رایج در ایران باستان، نخستین مرحلۀ نیکی را پاک‌نیتی و نیک‌اندیشی می‌داند:
به دل نیز اندیشۀ بد مدار
بد اندیش را بد بود روزگار
به مناسبت روز بزرگداشت فردوسی؛ نشست ادبی «در ستایش فردوسی» در ساعت ۱۶ روز چهارشنبه 25 اردیبهشت‌ماه 1387 با حضور شاهنامه پژوهانی چون دکتر غلامحسین ابراهیمی دینانی «فردوسی و سهروردی»، دکتر اصغر دادبه «عجم زنده کردم بدین پارسی» و دکتر میرجلال‌الدین کزازی «تاملی در داستان رستم و سهراب» و علاقمندان این شاعر حماسه‌سرا در شهرکتاب مرکزی برگزار شد.
مردم کدام فردوسی و شاهنامه را می‌پسندیدند؟
(بررسی تلقیات عامیانه دربارۀ فردوسی و شاهنامه)
سجاد آیدِنلو
برگرفته از مجله پژوهشهای زبان و ادبیات فارسی (علمی ـ پژوهشی) دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی ـ دانشگاه اصفهان، دورۀ جدید، شماره 4، زمستان 1388، ص 78 -59.
مقدّمه:
هنگامی که از «تلقّیات عامیانه» دربارۀ فردوسی و شاهنامه سخن گفته می‌شود، این نگرشها یا به بیان دقیقتر صاحبان تلقّی را باید به دو دسته تقسیم کرد: نخست فرهیختگان و اهل قلمی که نوع نگاه آنها غالباً در مقدّمه‌های منثور دست‌نویس‌های شاهنامه، تذکره‌ها و ضمن روایات متون ادبی و تاریخی نمود یافته است و به دلیل تعلّق این آثار و پدید آورندگانشان به حوزۀ فرهنگ و ادبیات «رسمی» به کار بردن صفت «عامیانه» دربارۀ آنها با توجّه به مفهوم اصطلاحی این واژه چندان درست و دقیق نیست و «عامیانه» را در اینجا باید به معنای عامّ «مردمی» دانست. دستۀ دوم، معتقدات و پسندهای اصناف دیگر ـ و عموماً کم دانش ترِ ـ مردم است که برخلاف گروه نخست، مجالی برای گردآوری و کتابت تلقّیات خویش نیافته‌اند و چون خاستگاه و حفظ و انتقال اینگونه از روایات، شفاهی و به صورتهای غیر رسمی بوده است، مراد از «عامیانه» در معنای خاصّ واژه، همین گروه از باورها و داستانها خواهد بود.
سراسر شاهنامه آکنده از شرح و توصیف دلاوری‌ها، پایمردی‌ها و جان‌فشانی‌های مردم ایران به نحو اعم و گُردان و پهلوانان آن به نحو اخص است؛ اما شگفتا که این کتابِ رزم، کتابِ دینداری و نیکوکاری و کتاب خردورزی، جوانمردی و مهرورزی نیز هست. فردوسی تنها، آموزگارِ وطندوستی و فداکاری در راه پاسداریِ از مرز و بوم نیست که معلمِ اخلاق و فضیلت، مدافعِ عدالت و نَصَفت، مبلّغِ گذشت و سعة صدر و مبشّرِ صلح و آشتی هم هست.
کیقباد نخستین شاه از سلسلۀ کیانیان در دورۀ یک صد سالۀ پادشاهی خود توانست انتقام کشته شدن نوذر، شاه پیشدادی، را از تورانیان بگیرد و به یاری رستم جوان، تورانیان را به پشت مرزهای تعیین شده از طرف فریدون براند.
گفتگو از: فریبا دانشور
در شاهنامه، خرد و خردورزی منشاء تمام پیروزی‌ها، پیشرفت‌ها و نیکی‌هاست و در مقابل، شکست‌ها، پسرفت‌ها و غم‌ها حاصل نبود این گوهر ارزشمند است. از این روست که حکیم ابوالقاسم فردوسی در دیباچه و تمامی داستان های شاهنامه، خرد این ودیعه الهی را می ستاید و بر خردورزی تاکید می ورزد. برای واکاوی مفهوم حکمت و خرد در شاهنامه و چرایی حکیم نامیده شدن فردوسی، به سراغ استادی فرهیخته در عرصه ادبیات، حکمت و فلسفه رفتیم تا با تلمذ در محضرشان از خردنامه فردوسی نصیبی بریم.
دکتر اصغر دادبه که در سال ۱۳۸۱ به عنوان چهره ماندگار در عرصه ادبیات عرفانی معرفی شد، دانش آموخته رشته فلسفه و حکمت اسلامی از دانشگاه تهران است. وی که با سابقه بیش از ۳۰ سال تدریس در دانشگاه علامه طباطبایی در سال ۱۳۸۵ بازنشسته شد، هم اکنون عضو شورای علمی و مدیرگروه ادبیات فارسی دایرة المعارف بزرگ اسلامی و دانشنامه ایران و همچنین عضو هیئت علمی و مدیرگروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال است. افزون برنگارش چند کتاب که منتشر شده یا آماده چاپ است، از ایشان بیش از ۳۰۰ مقاله در مجله ها، مجموعه ها و دایرة المعارف بزرگ اسلامی چاپ شده است.
1. مشروعیت: در بینش پادشاهی در شاهنامه، نخستین شرط پادشاهی برخورداری از مشروعیت است. اصطلاح مشروعیت1 در شاهنامه «سزاواری» است که به ضرورت وزن سزاوار به کار رفته است.
چو بیکار باشی مشو رامشی
فگار است بیکار اگر باهشی
ز هر کار کردن، تو را ننگ نیست
و گر کار با بوی و با رنگ نیست
