سورنا فیروزی
شناخت سرزمین‌های عهد کهن در بررسی هویت تمدن‌های باستانی به هنگامه‌ای خاص، بسیار اهمیت دارد. زیرا می‌توان از این راه، پیشینۀ ملت‌ها و ارتباطات آنان با یکدیگر را در مناطق گوناگون ارزیابی نمود. از این رو، در این نگاشته به دور از هر گونه صدور قانون و قطعیت موضوعی، ما به بررسی بوم‌نگاری (جغرافیا) سیاسی از نظر سومریان و همسایۀ شمالی آن، اکد می‌پردازیم.
اروپایی‌ها به هرودوت لقب پدر اتریخ را داده‌اند. اما بسیاری از خاورشناسان و ایران‌شناسان او را دروغ‌گوی بزرگ می‌دانند. البته باید به یاد داشت که هرودوت در قلمرو شاهنشاهی ایران به دنیا آمده بود و شهروند دولت ایران به شمار می‌رفت، گرچه از نظر نژادی، یونانی تبار بود.
در دورانی که دولت روم در اوج توانمندی و جهان‌ستانی خود قرار داشت، کنسول‌های زمامدار رومی پس از چیرگی بر اروپا، متوجه شرق شدند و به قصد رسیدن به هندوستان، خیال در هم شکستن قدرت ایران را در مغز پختند. آنان در انجام این خیال، دست به توسعه ارضی در شرق گشادند و با لشگر‌کشی‌های پی‌درپی، مبادرت به جنگ‌های متعدد و طولانی با ایران کردند. چنان که تا پیش از رسیدن « اوکتاویوس اگوست»1 به مقام امپراتوری روم، حکومت‌های کنسولی آن کشور به علت فزونی طلبی‌های جنون‌آمیز دو تن از رهبران خود، سه جنگ بزرگ را بر ضد ایرانیان اشکانی تدارک دیدند و به انجام آن مبادرت ورزیدند.
نام « جندی شاپور» معرب «گندی شاهپور» است که جغرافیدانان اسلامی آن را به وفور نعمت و خصب نخل و زرع و داشتن رودهای بسیار ستودهاند. اما در عصر ساسانی «جندی شاپور» را «وهاند یوشا یوهر» میگفتند که به معنی «به ازانطاکیه»
«کرمان» با «کارمانا»، در زبان فارسی باستان، نام منطقه‌ای باستانی در حد فاصل نواحی مرکزی ایران و سرزمین «گدروزبا» (Gedrosia) است. بخش شمالی این سرزمین، منطقه‌ای است بی‌نهایت فقیر، چنان که امروز نیز آن را «دشت لوت» یا بیابان تهی می‌نامند، اما نیمه‌ی جنوبی آن چنان که مورخان یونانی آورده‌اند، منطقه‌ای حاصلخیز و پربرکت بود و از جمله رودخانه «هیکتانیس» که در این منطقه دارای ذرات طلا بود،
در دوران باستان، آغاز و پایان جهان را دوازده هزار سال می‌پنداشتند که چهار دوره‌ی سه هزار ساله را دربر می‌گرفت. این امر در دیگر اسناد به جای مانده از دوران کهن ایران، به روشنی به چشم نمی‌خورد. اما با این وجود، می‌بایست نوعی ریشه در گذشته داشته بوده و نمی‌تواند تنها حاصل دوره‌ی ساسانی باشد.
مساله‌ی ازدواج از دیرباز در میان اقوام و جوامع مختلف به صورت‌های گوناگون مطرح بوده است. اما ثبت رسمی آن و پیدا شدن اسناد و قباله‌های ازدواج پدیده‌ای است نسبتاً متأخر. با این حال، اسنادی از ازدواج در میان ایرانیان یافت شده که سابقه‌ی این پدیده را در ایران به زمانی دورتر می‌برد و ما را با موضوعاتی که از دوره‌ی ساسانی برای ایرانیان مطرح بوده، آشنا می‌سازد. این اسناد در میان متون پهلوی و پازند یافت شده ...
برابر با آگاهیهایی که در متنهای زبان پهلوی در پیش از اسلام و سنت تاریخ نگاری در پس از اسلام، فرادست آمده، بخشهای ارزشمندی از اوستای کهن که بزرگترین دانشنامهی دینی و علمی در ایران باستان به شمار می‌رفت، در آتش کین تازندگان بیگانه بسوخت و در این میان یکی از نسکهای گمشدهی اوستا که در متنهای باستانی از آن یاد شده، «چیترادات نسک» نام داشت که ما آن را «چهردادنامه» میخوانیم.
در تاریخ پر فراز و نشیب ایران، با روی دادهای مهم گوناگونی برخورد می کنیم.یکی از این وقایع بروز اولین جنگ جهانی در سه هزار و نهصد سال قبل می باشد.
با توجه به اسناد تاریخی ایران کهن و به ویژه شاهنامه که غنی‌ترین منبع تاریخی مکتوب است پی برده می‌شود که دوران کیومرث یکی از مهمترین دوره‌های تاریخی این سرزمین است: 1
«در دوردست‌های تاریخ، یعنی کمابیش 6700 سال پیش از میلاد، کیومرث موفق می‌شود به طایفه ایرها {ایرانیها} موجودیت بخشیده و حدود قلمرو آنان را روشن کند.»
