اسفندگان، روز مهر ايرانی
- توضیحات
- دسته: جشن‌های ایرانی
- منتشر شده در جمعه, 29 بهمن 1400 14:04
- نوشته شده توسط مدیر ایران بنیاد
- بازدید: 148
دکتر هوشنگ طالع
اسفندگان يا روز «مهر ايرانی» از جشن‌هاي کهن اين سرزمين است. با توجه به گاه‌شمار امروزين، روز اين جشن برابر است با 29 بهمن‌ماه؛ گرچه در دوران صفويان، آن را در روز 26 بهمن‌ماه برپا می داشتند. شايد امروز هم اگر در همان تاريخ برگزار شود، از ژرفای بيش‌تر تاريخی برخوردار خواهد بود.
سپندارمذ (در زبان اوستايی «سپنت آرميتی» و در زبان پهلوی «سپندارمت» يا «سپندارمذ» و در زبان فارسی «سپندارمذ» يا «اسفندارمذ» يا اسفند، از دو جز تشکيل يافته است که «سپنت» به معنای «ورجـــاوند» است و «آرمــيتی» يا «ارميتی» به معنای انديشه، فداکاری، بردباری، سازگاری و فروتنی است. در زبان پهلوی، معنی آن، «خِرَد کامل» می باشد.
در گات‌ها، جزء دوم آن يعني «آرميتی» به تنهايي آمده و از فروزه‌هاي «مزدا اهورا» می باشد؛ اما در اوستای نو، سپندارمذ، در کنار خرداد و امرداد، از «ايزد بانوان» است.
اين ايزد بانو، در جهان مينَوی، نماد، دوست‌داري، بردباري و فروتنيِ اهورامزدا است و در جهان استومند (مادی) نگاهبان زمين، پاکی، سرسبزی و باروری آن می باشد. نماد روز مهر ايرانی، سيب سرخ است.
ابوريحان بيرونی، درباره‌ی اين جشن می نويسد:
اين روز ، عيد زنان بوده است و در اين عيد مردان به زنان بخشش مي‌نمودند و هنوز اين رسم در اصفهان، ری و ديگران بلدان پهله باقي مانده و به فارسی مردگيران مي‌گويند .
پيترودلاواله ايتاليايی که در دوران شاه‌عباس بزرگ، زمان درازی در ايران بود، در سفرنامه‌ی خود، درباره جشن اسفندگان می نويسد :
پانزدهم فوريه [26 بهمن‌ماه] مسلمانان ايراني، عيد ديگری دارند که آن را عيد اسفند [اسفندگان] می گويند... که شامل افروختن انبوهی از شمع‌ها و مشعل‌ها در طول روز و شب بعد براي پشت‌سر گذاشتن زمستان است... اين عيد، ربطی به سال قمري ندارد که معمول مسلمانان است؛ بلکه از روی سال شمسي محاسبه می شود که جز در موارد مخصوص، مورد اعتنا نبوده و ابتدای آن، روزی است که خورشيد از قوس 25 درجه عبور می کند و تقريبا هميشه مصادف با تاريخي است که برايتان گفتم، چون سال خورشيدی، هميشه ثابت و روزهايش مشخص است. در صورتی که سال قمری، همواره در حال تغيير و اعياد آن، متحرک است.
امروزه جشن اسفندگان، نماد مهر ايراني است. يعني مهرورزی همه ايرانيان، به همه‌ی مردمان اين سرزمين که گستره‌ی گسترده‌ای از مهرورزی را، دربرمی گيرد. چنان‌که گفته شد، سيب‌سرخ، نماد جشن مهرگان (روز مهر ايراني) است و از آيين‌هاي اين جشن، گستراندن سفره‌ی جشن، آجيل اسفندی، شيرينی پنجه‌ي مهر و نيز آش اسفندي است و... از مراسم اين جشن که هنوز در جاي‌جاي سرزمين ما به‌جا مانده است، پختن «آش اسفندی» است. اين آش را 35 روز مانده به عيد می پزند و رسم است که کسانی که نامزد دارند، کاسه‌ای از اين آش، همراه با هديه و شيرينی، به وی پيش‌کش می کنند.
اين جشن که رو به فراموشی رفته بود، در سال ۱۳۸۷ از سوی کار گروه ويژه‌ی انجمن فرهنگی مهرگان (تهران) ، با کوشش، پي‌گيری و بهره‌مندي از پيشباز جوانان ، دوباره «زنده‌سازی» شد.
بر پايی آيين‌های ويژه‌ی اين جشن از سوي کارگروه مزبور ، همراه با پختن آش اسفندی و نيز ترتيب برنامه‌ای از تلويزيون با همين درون‌مايه، اين جشن ملی که رو به فراموشی می رفت ، دوباره «زنده‌سازی» گرديد.