اسفندگان، روز مهر ايرانی
- توضیحات
- دسته: جشن‌های ایرانی
- منتشر شده در دوشنبه, 27 دی 1400 20:41
- نوشته شده توسط مدیر ایران بنیاد
- بازدید: 171
دکتر هوشنگ طالع
اسفندگان يا روز «مهر ايرانی» از جشن‌هاي کهن اين سرزمين است. با توجه به گاه‌شمار امروزين، روز اين جشن برابر است با 29 بهمن‌ماه؛ گرچه در دوران صفويان، آن را در روز 26 بهمن‌ماه برپا می داشتند. شايد امروز هم اگر در همان تاريخ برگزار شود، از ژرفای بيش‌تر تاريخی برخوردار خواهد بود.
سپندارمذ (در زبان اوستايی «سپنت آرميتي» و در زبان پهلوی «سپندارمت» يا «سپندارمذ» و در زبان فارسي «سپندارمذ» يا «اسفندارمذ» يا اسفند، از دو جز تشکيل يافته است که «سپنت» به معناي «ورجـــاوند» است و « آرمــيتی» يا « ارميتی» به معنای انديشه، فداکاری، بردباری، سازگاری و فروتنی است. در زبان پهلوی، معنی آن، «خِرَد کامل» می باشد.
در گات‌ها، جزء دوم آن يعنی « آرميتی» به تنهايی آمده و از فروزه‌های « مزدا اهورا» می باشد؛ اما در اوستای نو، سپندارمذ، در کنار خرداد و امرداد، از «ايزد بانوان» است.
اين ايزد بانو، در جهان مينَوی، نماد، دوست‌داری، بردباری و فروتنی اهورامزدا است و در جهان استومند (مادی) نگاهبان زمين، پاکی، سرسبزی و باروري آن می باشد. نماد روز مهر ايرانی، سيب سرخ است.
ابوريحان بيرونی، درباره‌ي اين جشن می نويسد:
اين روز، عيد زنان بوده است و در اين عيد مردان به زنان بخشش مي‌نمودند و هنوز اين رسم در اصفهان، ری و ديگر بلدان پهله باقی مانده و به فارسی مردگيران می گويند.
پيترودلاواله ايتاليايي که در دوران شاه‌عباس بزرگ، زمان درازی در ايران بود، در سفرنامه‌ي خود، درباره جشن اسفندگان می نويسد:
پانزدهم فوريه [26 بهمن‌ماه] مسلمانان ايرانی، عيد ديگري دارند که آن را عيد اسفند [اسفندگان] می گويند... که شامل افروختن انبوهی از شمع‌ها و مشعل‌ها در طول روز و شب بعد برای پشت‌سر گذاشتن زمستان است. اين عيد، ربطي به سال قمری ندارد که معمول مسلمانان است؛ بلکه از روی سال شمسی محاسبه می شود که جز در موارد مخصوص، مورد اعتنا نبوده و ابتداي آن، روزی است که خورشيد از قوس 25 درجه عبور می کند و تقريبا هميشه مصادف با تاريخی است که برايتان گفتم، چون سال خورشيدی، هميشه ثابت و روزهايش مشخص است. در صورتی که سال قمری، همواره در حال تغيير و اعياد آن، متحرک است.
امروزه جشن اسفندگان، نماد مهر ايرانی است. يعنی مهرورزی همه ايرانيان، به همه‌ي مردمان اين سرزمين که گستره‌ی گسترده‌ای از مهرورزی را، در بر مي‌گيرد. چنان‌که گفته شد، سيب‌سرخ، نماد جشن مهرگان (روز مهر ايرانی) است و از آيين‌های اين جشن، گستراندن سفره‌ی جشن، آجيل اسفندی، شيرينی پنجه‌ی مهر و نيز آش اسفندی است و... از مراسم اين جشن که هنوز در جای جای سرزمين ما به‌جا مانده است، پختن «آش اسفندی» است. اين آش را 35 روز مانده به عيد می پزند و رسم است که کسانی که نامزد دارند، کاسه‌ای از اين آش، همراه با هديه و شيرينی، به وی پيش‌کش می کنند.
اين جشن که رو به فراموشي رفته بود، در سال ۱۳۸۷ از سوي کار گروه ويژه‌ی انجمن فرهنگی مهرگان (تهران)، با کوشش، پی گيری و بهره‌مندی از پيشباز جوانان، دوباره «زنده‌سازی» شد.
بر پايی آيين‌های ويژه‌ی اين جشن از سوی کارگروه مزبور، همراه با پختن آش اسفندی و نيز ترتيب برنامه‌ای از تلويزيون با همين درون‌مايه، اين جشن ملی که رو به فراموشی می‌رفت، دوباره «زنده‌سازی» گرديد.